Każdy z nas zapewne zna osoby bądź też osobę, która w jakiś sposób jest ograniczona fizycznie. Zdrowi ludzie nie mając do czynienia w swoim środowisku z osobami niepełnosprawnymi, nie zawsze nawet zdają sobie sprawę z czym na co dzień muszą zmagać się niepełnosprawni - nie doceniając przy tym te-go co mają oraz jak dużo mogą stracić. Niejednokrotnie to właśnie sport daje im siłę i chęć do zmagania się z przeciwnościami losu. To dzięki niemu mogą pokazać, tak naprawdę na co ich stać, czyli ogromną niezłomność, wytrwałość i hart ducha, a przede wszystkim mogą spełnić swoje marzenia, dla których są w stanie zrobić wszystko co im da chwile szczęścia. Sport jest dla nich otwarciem się na nowe możliwości, ale również daje im poczucie przynależności, co w późniejszym czasie może stać się ich sensem życia.
Znaczenie sportu poprzez ruch i treningi, to aktywność w procesie rehabilitacji, jaką dostrzeżono 70 lat temu. Od tamtej pory dziedzina ta mocno się rozwinęła. Przez ten czas znacznym zmianom uległy możliwości uprawiania aktywności fizycznej. Należy rozgraniczyć kilka rodzajów sportów dla osób nie-pełnosprawnych: wyczynowy, rekreacyjny oraz rehabilitacyjny. Każda z tych form charakteryzuje się innymi metodami, obciążeniami, a przede wszystkim celem. Warto wspomnieć, że wszystkie osoby z niepełnosprawnością mogą uczestniczyć w sporcie, gdyż dla każdego ma on ten sam sens w normalnym funkcjonowaniu. Może być on uznawany jako:
- sport wyczynowy, charakteryzujący się daleko idącą specjalizacją, gdzie dominującym czynnikiem jest dążenie do uzyskania najlepszych wyników sportowych. To aktywność dla osób, które rywalizują w zawodach mistrzowskich, chcąc osiągnąć jak najlepszy rezultat stanowiący ich pracę w dążeniu do celu.
- sport rekreacyjny i aktywność fizyczna, służąca celom rehabilitacyjnym - rozumiane jako regularna aktywność fizyczna mająca na celu utrzymanie i rozwój sprawności funkcjonalnej. Istotnym aspektem jest ukierunkowanie aktywności na dysfunkcję, której priorytetem jest dążenie do osiągania prawidłowych wzorców ruchowych, napięć mięśniowych oraz zakresów ruchomości. Mamy tu na myśli każdą aktywność fizyczną, która stanowi ruch dla osób niepełnosprawnych i jest dla nich dużym krokiem do lepszego życia, rozwoju, a przede wszystkim możliwością przekraczania granic własnej świadomości.
Sport osób niepełnosprawnych od początku stawiał na pierwszym miejscu aspekt zdrowotny, rozumiany jako poprawa wydolności i sprawności. Równie ważnym czynnikiem była integracja środowiska osób niepełnosprawnych, a także zmotywowanie osób do podjęcia działania i przełamywania barier. Twórcom ruchu paraolimpijskiego przyświecał również cel stworzenia osobom niepełnosprawnym takich samych warunków do uprawiania sportu jakie miały osoby pełnosprawne.
Nie zapominajmy, że dyscypliny sportowe różnią się nieco od tych, które uprawiają zdrowi ludzie. Modyfikacje mające na celu dostosowanie do ich możliwości i potrzeb, pozwalają im uprawiać sport, który lubią i cenią. Jednak ze względu na schorzenia różnego typu, stosuje się klasyfikację różniącą się pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami. Istnieje także ogólna klasyfikacja medyczna, która dzieli sportowców na grupy:
- inwalidzi z dysfunkcją narządu wzroku,
- inwalidzi z dysfunkcją narządu słuchu,
- inwalidzi z amputacjami kończyn,
- inwalidzi z paraplegią,
- inwalidzi z różnymi schorzeniami narządu ruchu,
- inwalidzi z porażeniem mózgowym.
Dla każdego sportowca największym marzeniem jest udział w igrzyskach. Taką możliwość mają także niepełnosprawni, gdyż igrzyska paraolimpijskie zrodziły się z małego spotkania brytyjskich weteranów II wojny światowej w 1948 roku, a teraz stały się jednym z największych międzynarodowych wydarzeń sportowych. Reprezentanci Polski mogą pochwalić się wieloma sukcesami z tej imprezy. W 2016 roku wywalczyli oni na igrzyskach paraolimpijskich w Rio de Janeiro 39 medali: dziewięć złotych, osiemnaście srebrnych i dwanaście brązowych, a byli to: Robert Jachimowicz – srebrny medal (lekkoatletyka, rzut dyskiem), Bartosz Tyszkowski – srebrny medal (lekkoatletyka, pchnięcie kulą), Wojciech Makowski – srebrny medal (pływanie, 100 m stylem grzbietowym), Ewa Durska – złoty medal (lekkoatletyka, pchnięcie kulą), Michał Derus – srebrny medal (lekkoatletyka, bieg na 100 metrów), Krystyna Siemieniecka – srebrny medal (tenis stołowy, singiel kobiet), Alicja Fiodorow – srebrny medal (lekkoatletyka, bieg na 100 metrów), Anna Trener-Wierciak – brązowy medal (lekkoatletyka, skok w dal), Adrian Castro – brązowy medal (szermierka na wózkach), Oliwia Jabłońska – brązowy medal (100 metrów stylem motylkowym), Patryk Chojnowski – srebrny medal tenis stołowy (klasa 10), Maciej Lepiato – złoty medal w skoku wzwyż (T44), Daniel Pek – srebrny medal w biegu na 1500 m (T20), Piotr Grudzień – brązowy medal w tenisie stołowym (klasa8), Maciej Sochal – złoty medal w rzucie maczugą (F32), Katarzyna Piekart – brązowy medal w rzucie oszczepem (F46), Rafał Czuper – srebrny medal w tenisie stołowym (klasa 2), Karolina Pęk – brązowy medal w tenisie stołowym (klasa 9), Barbara Niewiedział – brązowy medal w biegu na 400 m (T20), Natalia Partyka – złoty medal w tenisie stołowym (kat.10), Anna Harkowska – srebrny medal w jeździe indywidualnej na czas (C5), Rafał Wilk – złoty medal w jeździe indywidualnej na czas (H4), Marzena Zięba – srebrny medal w podnoszeniu ciężarów (+86 kg), Lucyna Kornobys – srebrny medal w pchnięciu kulą (F34), Kamila Kubas – brązowy medal w kajakarskim sprincie (KL1), Jakub Tokarz – złoty medal w kajakarskim sprincie (KL1), Karolina Kucharczyk – srebrny medal w skoku w dal (T20), Rafał Wilk – srebrny medal w kolarskim wyścigu ze startu wspólnego (H4), Michał Nalewajek, Dariusz Pender, Kamil Rząsa – brązowy medal w drużynowym turnieju szpadzistów, Milena Olszewska – brązowy medal w łuku klasycznym, Barbara Niewiedział – złoty medal w biegu na 1500 m (T20), Alicja Fiodorow – srebro w biegu na 200 m (T47), Lech Stoltman – brązowy medal w pchnięciu kulą (F55), Dariusz Pender, Michał Nalewajek i Jacek Gaworski – srebro w szermierce na wózkach, Anna Harkowska – srebrny medal w kolarskim wyścigu ze startu wspólnego (C5), Janusz Rokicki – srebrny medal w pchnięciu kulą (kategoria F57), Natalia Partyka, Karolina Pęk i Katarzyna Marszał – złoty medal w tenisie stołowym (kategoria C6-10), Iwona Podkościelna i Aleksandra Tecław – kolarski wyścig ze startu wspólnego (kategoria B), Patryk Chojnowski, Piotr Grudzień, Marcin Skrzynecki – brązowy medal w tenisie stołowym.
Literatura naukowa podaje, że w społeczeństwach cywilizowanych 15 – 16 % społeczności stanowią osoby dotknięte kalectwem. Przyjmuje się, że w Europie Zachodniej 1 osoba na 10 jest osobą niepełnosprawną. Osiągnięcia sportowe uczniów, a potem dorosłych niepełnosprawnych zmieniają całą ich postawę. Zmniejszają się problemy wychowawcze i ograniczają zachowania niepożądane, nadając życiu nowy sens. Okazuje się bowiem, że dla nich - wyjście poza własne środowisko i integracja ze społeczeństwem - są niezwykle ważne. Psycholodzy i terapeuci uważają, że sport pomaga w przezwyciężeniu lęków oraz barier psychicznych i jest zalecany dla osób niepełnosprawnych.
Sport i aktywność fizyczna osób niepełnosprawnych przybiera współcześnie bardzo zróżnicowane formy, od rehabilitacyjnej do wyczynu sportowego. Aktualnie miejsce sportu w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych fizycznie, można przyjąć, że rehabilitacyjna rola sportu trwa dotąd, dopóki obserwowana jest poprawa stanu osoby niepełnosprawnej w procesie aktywności fizycznej. Jeżeli osoba ta osiągnie maksymalny poziom sprawności funkcjonalnej, odpowiednio do rodzaju i zakresu swojej niepełnosprawności, uprawianie sportu przyjmuje zazwyczaj jedną z dwóch form: rekreacyjną lub wyczynową.
Elementem różnicującym te formy jest cel podejmowanej aktywności. W pierwszym przypadku chodzi o miłe, aktywne spędzenie wolnego czasu w gronie rodziny i znajomych, czy uprawianie w sportu w charakterze zabawy dla lepszego samopoczucia. Natomiast w drugim - o uzyskanie jak najlepszego wyniku sportowego, dążenie do coraz lepszych rezultatów i wyników. Zarówno w sporcie rekreacyjnym, jak i wyczynowym, można zauważyć rolę rehabilitacji.
Efektem regularnego uprawiania sportu rekreacyjnego zazwyczaj jest poprawa samopoczucia psychicznego, poprawa wydolności organizmu, przy czym obie formy sprzyjają utrwalaniu poziomu sprawności uzyskanego w procesie rehabilitacji. Tak więc, aktywność sportowa osób niepełnosprawnych stanowi proces uczestnictwa w kulturze fizycznej, rekreacji fizycznej i sportu, której głównym celem jest utrzymanie i rozwój sprawności funkcjonalnej odzyskanej w procesie rehabilitacji leczniczej, a w przypadku osób wyrażających potrzebę współzawodnictwa, dążenie do osiągania jak najlepszych wyników.
