Pięć podstawowych praw wynikających z przepisów kodeksu pracy i ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
Osoba niepełnosprawna, pozostająca w stosunku pracy na podstawie umowy o pracę - jako pracownik, oprócz praw gwarantowanych przez przepisy prawa pracy, , posiada również pewne szczególne uprawnienia. Celem niniejszego artykułu jest przypomnienie pięciu podstawowych praw osoby niepełnosprawnej jako pracownika.
Na wstępie należy zaznaczyć, że podstawowe prawa pracownika – osoby z orzeczonym stopniem niepełnosprawności, przysługują na podstawie Kodeksu pracy – ustawa z dnia 26 czerwca 1964 roku. Natomiast ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 roku, wprowadza pewne dodatkowe uprawnienia.
Pierwszym z nich jest prawo do krótszego dnia pracy. Mianowicie czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę oraz 40 godzin tygodniowo. Natomiast osoba niepełnosprawna zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, pracować może nie dłużej niż 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Skrócenie wymiaru czasu pracy nie powinno wiązać się ze zmianą wynagrodzenia na niższe. Warto wspomnieć, że osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.
Drugim z przysługujących osobie niepełnosprawnej uprawnień, są wyłączenia w zakresie wykonywania przez nią pracy w porze nocnej czy w godzinach nadliczbowych. Jednakże te zasady nie dotyczą osób zatrudnionych przy pilnowaniu lub w sytuacji, gdy na wniosek osoby niepełnosprawnej jako pracownika, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne, wyrazi na to zgodę.
Trzecim prawem osoby niepełnosprawnej zatrudnionej na podstawie stosunku pracy, jest prawo do dodatkowego, ponad limit przysługujący na podstawie przepisów Kodeksu pracy, urlopu wypoczynkowego. Urlop ten przysługuje osobie zaliczonej do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności, i wynosi dodatkowo 10 roboczych dni, poza przysługującymi 20 lub 26 dniami urlopu w danym roku. Co ważne, prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa z dołu, po przepracowaniu jednego roku, po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności.
Za dzień zaliczenia do stopnia niepełnosprawności przyjmuje się dzień posiedzenia zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. W sytuacji utraty „stopnia niepełnosprawności”, po uzyskaniu prawa do dodatkowego urlopu, a następnie jego ponownego uzyskania po pewnym czasie, pracownik będzie nabywał prawo do kolejnego urlopu dodatkowego już pierwszego dnia od „przywrócenia” tego stopnia, czyli z góry, w wymiarze stosownym do okresu, który ma być w tym roku przepracowany. Dodać należy, że prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego będzie przysługiwało również za ten rok, w którym mija rok od dnia uzyskania stopnia niepełnosprawności. Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu (wyrok SN z dnia 29 czerwca 2005 r. II PK 339/04).
Kolejne uprawnienie przysługujące osobie niepełnosprawnej o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, to prawo do zwolnień od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, w następujących sytuacjach:
1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,
2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.
Zaznaczyć trzeba, że wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy, oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, a łączny wymiar urlopu dodatkowego i zwolnienia od pracy, nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.
Ostatnim z omawianych uprawnień osoby niepełnosprawnej w ramach stosunku pracy jest konieczność dostosowania miejsca pracy do szczególnych potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby. Mogą one polegać na przystosowaniu pomieszczenia poprzez likwidację barier architektonicznych lub zapewnieniu odpowiedniego wyposażenia. Pracodawca jest obowiązany do wprowadzenia takich zmian, jeżeli pozwalają na to jego własne możliwości organizacyjne i finansowe.
